معنی فولکلور چیست؟ کاربرد آن در هنر

فولکلور از دو کلمه لاتینی فولک و لور به وجود آمده است.

«فولک (Folk) » به معنای «توده مردم و عامه» و به طور کلی «عوام» – که در معنای غیر تخفیف آمیز آن ، در برابر «خواص» (نخبگان و فرهیختگان جامعه) قرار می گیرد و «لور (Lore) » به معنای «دانش ، ادب و مجموعه ‏ای از معارف و دانستنی های غیر تخصّصی» ، گرفته شده است .

برای اولین بار ، یک عتیقه شناس به نام امبروز مورتون(Ambroise Morton) ، بیش از یک قرن پیش ، کلمه فولکلور را ساخت .

او می نویسد :

«آن‌چه ما در انگلستان ، رسوم باستانی عامیانه با ادبیات عامیانه می‏نامیم را می توان دقیقا با یک ترکیب خوب ساکسونی یعنی “فولک – لور” یا “دانش عامیانه” بیان کرد» این کلمه در ایران به «فرهنگ عامه» ترجمه شده است .

اما از دیدگاه جعفری قنواتی، فولكلور (Folklore) كه‌ در زبان‌ فارسی‌ به‌ فرهنگ‌ مردم‌، فرهنگ‌ عامه‌، دانش‌ عوام‌، فرهنگ‌ توده‌ و… ترجمه‌ شده است‌،

تاریخچه

نخستین بار توسط‌ ویلیام‌ جان‌ تامز انگلیسی‌ (در سال‌ ۱۸۴٦میلادی‌) عنوان‌ شد. از نظر وی‌، این‌ واژه‌ ناظر بر پژوهش‌هایی‌ بود كه‌ بایست در زمینه ی‌ عادات‌، آداب‌ و مشاهدات‌، خرافات‌ و ترانه‌هایی‌ كه‌ ازدوره های قدیم‌ باقی‌ مانده‌اند، صورت‌ می‌گرفت.

اصطلاح فولک لور با معنا و مفهوم گسترده‏ای چون مجموعه‏ای از رفتارها، آداب و رسوم، دانش عوام، معتقدات، باورها و ترانه‏ ها، افسانه ‏ها، مثل‏ه و دیگر دانش‏های متعلق به عامه مردم، در 1846 م /1262ق به جای اصطلاحات «رسوم قدیمی مردمی» و «ادبیات مردمی» به کار گرفته شد

و پژوهش درباره آن از سویی به دلیل سرشت تکوین پذیر فولکلور و دگرگونی‏هایی که در گستره علوم اجتماعی، به ویژه مردم شناسی و جامعه شناسی به خود می‏پذیرد.

و از سویی دیگر، به سبب گستردگی حدود و معنای آن در جهان، تبدیل به رشته‏ای علمی و دانشگاهی گردید.

فولکلور یا باور عامیانه را می‌توان مجموعه‌ای شامل افسانه‌ها، داستان‌ها، موسیقی، تاریخ شفاهی، ضرب‌المثل‌ها، هزلیات، باورهای عامه، رسوم دانست.

فولکلور از دو کلمه انگلیسی فولک به معنی توده و لور به معنی دانش تشکیل شده است.

فرهنگ عامّه هر ملتی ، در حقیقت ، حافظه تاریخ سیاسی و اجتماعی آن ملت است.

فرهنگ عامّه را می توان خاستگاه و شالوده الهامات بشری در زمینه ادبیات و هنر شمرد.

فرهنگ عامه پیوند دهنده فرهنگی اقوام و نسلهای بشری است.

ظاهراً اصطلاح فرهنگ عامه را نخستین بار ، در سال 1314 مرحوم «رشید یاسمی» استاد دانشگاه تهران مقابل کلمه فولکلور برگزیده و بکار برد.

امروزه، برخلاف تعریف اولیه این دانش را تنها وابسته و منحصر به توده عوام جامعه نمی‏دانند.(نگ: دانشنامه فرهنگ مردم ایران، ص نوزده»

در ایران

توجه به فولکلور در جهان حدود دویست سال پیشینه دارد و در سال 1812با انتشار کتاب افسانه‏ های روستایی برادران گریم درآلمان آغاز شد.

اما پژوهش در زمینه فرهنگ عامه در ایران، نزدیک هشتاد سال سابقه دارد.

از نامدارترین پژوهندگان این رشته از علامه دهخدا، رشید یلسمی،صادق هدایت، فریدون وهمن، انجوی شیرازی، صبحی مهتدی،ابوالقاسم فقیری، محمد جعفری قنواتی و سید احمد وکیلیان می‏توان نام برد.

ایران، از یک سو به عنوان یک سرزمین کهن و کشوری تاریخی و تاثیرگذار بر فرهنگ جهان و از دیگر سو به عنوان کشوری که برسر شاهراه فرهنگی خاورمیانه قرار گرفته و نقطه پیوند تمدن‏های باستانی هند و چین ومیان‏رودان(بین النهرین) و روم شمرده می‌‏شود.

همچنین از منابع سرشار فرهنگی و ادبی برخوردار است اما نه رشته مستقلی با عنوان ادبیات شفاهی دارد نه جز در رشته ادبیات نمایشی، دست کم دو واحد از این رشته در رشته ادبیات فارسی دانشگاه‏ هایش تدریس می ‏شود.

ادبیات شفاهی را می توان یکی از شاخه های مهم فولکلور به شمار آورد.