لذت درک فیلم :
چگونه درک فیلم به افزایش لذت از آن کمک می کند.
✍به دیدن یک فیلم میرویم، و همچون سال‌های گذشته باز هم ضعف کارگردانی، فقدان تعلیق و کشش مناسب در پیرنگ داستان، موضوعات تکراری اجتماعی ما را دل‌زده میکنند.
بارِ دیگر با این سوال سالن سینما را ترک میکنیم که:
چرا اکثر فیلم‌های سینمایی وطنی مخاطب را نا امید میکنند؟
چهره مردمی را که از سالن سینما بیرون می‌آیند میبینیم و انگار کسی راضی نیست، نه توانسته است لذت بصری ببرد، نه سرگرم شده‌است.
و نه بعد از پایان فیلم جایی برای تعریف مانده‌است که دیگران را هم به دیدن آن فیلم تشویق کند.
متاسفانه این فکر ذهن مخاطب را درگیر میکند که:
“همان خانه میماندیم و یک فیلم خارجی میدیدیم بهتر بود تا اینطور وقتمان تلف شود!”
پس شاید باید از خودمان بپرسیم، مگر فیلم‌های خارجی که شده‌اند مرجع قیاس چه ویژگی‌های خاصی دارند؟
که اکثر سینماگران ایران نتوانسته‌اند از عهده آن برآیند و مخاطب را در سطح عامه یا خاصه –سطح هنری و فلسفی- راضی کنند.
علت چیست؟
به شما میگویم علت چیست.
علت در ضعفِ دانش و درک هنری کارگردان و فیلمنامه‌نویسی است که وظیفه روایت فیلم را به عهده دارد.
ولی نمیداند که این هنر را نه فقط در کلاس‌های کارگردانی و فیلمنامه‌نویسی یا به طور تجربی، بلکه باید در روشِ تئوریِ آن یعنی نقد هنر و سینما نیز فرابگیرد.
✍همه ما به خوبی میدانیم که فقدانِ روش نقد ادبی و روش‌های تکنیکالِ نقدِ یک اثر هنری در دنیای فرهنگ و هنر ما حس میشود.
که این خود نیازمند یک مقاله مجزا و تحلیلی جداگانه‌است، و از حوصله این بحث خارج است.
ما موضوع را از جایی دیگر پی میگیریم.
اینکه، باید بدانیم قدمِ اول برای درک فیلم و پاسخ گویی به این سوالات آن است که با خود بیندیشم:
هرکدام از ما –به عنوان یک قشر فرهنگی، یا مخاطبِ عام-قرار است در دنیای هنر چه نقشی داشته باشیم؟
قرار است تولید کننده باشیم یا مصرف کننده؟
که این دو هرکدام در عین جدا بودگی و استقلالِ نقش و وظایفِ خود در کنارِ یکدیگر است که میتوانند دنیای ِفرهنگیِ غنی را تشکیل بدهند.
اگر در جایگاه تولیدکننده هنر نشسته‌ایم و هدف‌مان ساخت و روایت است.
چه به شکل خاصه در زمینه سینما و یا در هر بخش دیگری از هنر، این نکته مطرح میشود که منبع تغذیه و دانش ما برای تولید از کجا است و به چه روش‌هایی تامین میشود؟
آن تولیدکننده و سازنده دانشِ سینمایی و خوراکِ تکنیکال برای ساخت یک اثر فاخر را از کدام منابع و روش‌های آموزشی تامین میکند؟
:books:چه میخوانیم؟
:tv:چه میبینیم؟
آیا میدانیم باید کدام مراحل آموزشی را پشت سر بگذاریم تا بتوانیم به تولیدکننده‌ای مفید در بخشِ محتوا و روایت تبدیل بشویم؟
طرح مساله درک فیلم
✍مسئله اینجاست که بسیاری از ما، شاید به هنرِ فیلمسازی بسیار مختصر نگاه میکنیم.
اینکه به چند کلاسِ آموزش کارگردانی برویم یا مانند برخی کارگردانانِ موفق و نادر در دنیا مانند کوئنتین تارانتیتو فقط فیلم ببینیم و به نوعی تنها به روشِ تجربی اقدام به تولید محتوا کنیم.
ولی در عمل میبینیم که این روش‌ها در اکثر مواقع با شکست و بی میلی و نظرات منفی از سوی مخاطبین و منتقدین مواجه میشوند.
و حال به جای آنکه کمی تامل کنیم و روشِ عملکردمان را مورد نقد قرار بدهیم و نقاط ضعف و قوتمان را تحلیل کنیم، میگوییم:
“آزمون و خطاست دیگر! دفعه بعدی بهتر میشود.”
ولی واقعا چه طور قرار است بهتر بشود؟
✍:eyes:گفتم نحوه عملکرد و اینکه باید نتیجه عملکردمان را نقد و تحلیل کنیم، اما نقد یعنی چه؟
تحلیلِ یک اثر سینمایی یعنی چه؟
چه طور بفهمیم که چرا آثار آلفرد هیچکاک همواره نظر مخاطبان را به خود جلب میکند و به نوعی به آوانگارد و مرجعی برای سایر کارگردانان بدل گشته‌است؟
ولی بسیاری از کارگردانانِ ما نمیتوانند فیلمی بسازند که تا این اندازه بتواند نظر جمیع مردم و منتقدین را جلب کند و اثری موفق و فاخر بشود؟
همانطو که دیوید بوردول و کریستین تامسون در کتابِ هنر سینمای خود اشاره میکنند:
هرکسی که سعی میکند فیلمی را که تماشا کرده درک کند، درگیر فرآیندِ نقد میشود.
مثلا ممکن است که شما تردید کنید چرا فلان صحنه در فیلم گنجانده شده‌است.
جستجو برای یافتنِ کارکردِ آن صحنه در بافتِ کل فیلم، اولین گام در یک بررسی نقادانه‌است.
تماشاگرانی که درباره فیلمی که دیده‌اند بحث میکنند، در واقع در حال نقد آن فیلم هستند.
و نقد فیلم منحصر به کسانی نیست که کقاله یا کتاب در مورد فیلمها مینویسند.
اما منتقد فیلم با علم به اینکه الگوهای فرمالی چون تکرارها و تنوعها احتمالا از اهمیت زیادی برخوردارند، به تحلیل فیلم میپردازد. (دیوید بوردول، کریستین تامسون، ص 382)
و اینجاست که پایِ هنرِ نقد به میان می آید
اینکه ما بدانیم چه طور صحنه قتل در فیلم ِ روانیِ (Pycho 1980) هیچکاک را درک کنیم و بفهمیم دلیلِ اینهمه ترس و وحشتی که به دل ما میافتد چیست؟
صحنه ای که به شما هیچ خونی نشان نمیدهد اما به یکی از خونبار ترین و دهشتناک ترین صحنه های قتل بدل گشته است، تا جاییکه خیلی ها بعد از دیدن این فیلم از تنها بودن در خانه و دوش گرفتن میترسند.
وقتی بفهمید کارگردان با هر بار وارد شدن ضربه چاقو به شخصیت از یک کات (برشِ تصویر) استفاده کرده تا ترس و شدتِ فاجعه را در مخاطب پر رنگ تر کند، مطمئنا از دیدن فیلم لذت بیشتری میبرید.
شما، با خواندنِ یک فیلمنامه دکوپاژ شده – که این خود یکی از مباحث بنیادین در نقد سینمایی است – یاد میگیرید که چه طور استفاده از زوایای مختلف دوربین در یک صحنه و روشِ نمایشِ شخصیت‌ها میتواند در القای حس به مخاطب کمک کند.
درست است که در آموزه‌های کارگردانی و فیلمنامه‌نویسی چگونگی استفاده از ابزار را می‌آموزید.
اما در خوانشِ نقادانه و روشِ تحلیل و درک فیلم است که به چرایی استفاده از آن ابزار پی‌می‌برید.
این دومی اصلِ اصلی است که اگر آن را بیاموزید درس اول را نیز میتوانید به موازات و شاید بسیار سریع‌تر از حالتِ عادی هم یاد بگیرید، چونکه صد آمد نود هم پیشِ ماست.
جمع بندی
اگر بخواهیم از بحثِ بالا به یک جمع بندی برسیم، باید بگوییم که نیاز به دانستنِ دانشِ نقد سینمایی نه فقط برای متخصصین و علاقه‌مندانی که میخواهند در حوزه نقدنویسی و ریویونویسی فعالیت داشته باشند مفید است.
بلکه برای محصلین دروس کارگردانی، فیلمنامه‌نویسی، داستان‌نویسی و حتی عکاسی و طراحی پوستر و هرآنچه که مرتبط با هنر هفتم باشد نیز مفید خواهد بود.
شاید بهتر است به جای واژه مفید از ملزم استفاده کنیم.
و از این پس تلاشمان بر این باشد تا به درس آموزه‌های نقد سینمایی به چشم یک مبحثِ پیش نیاز برای ادامه راهِ تولیدِ آثاری هنری نگاه کنیم.
از طرفی دیگر با توجه به گفته بوردول و تامسون در این باره که تنها با دیدنِ یک فیلم و تلاش برای درکِ آن اثر وارد فرآیند نقد شده‌ایم.
پس میتوان گفت که گذراندن دروسِ نقد سینمایی و درکِ فیلم میتواند در سطحِ عمومی به مخاطبین سینمارو و علاقه‌مند به بحث و گفتمان نیز کمکی کند تا با ابزاری دقیق و منطقی به فهمِ فیلم در درجه بالاتری برسند تا بدین ترتیب لذتِ فیلم دیدن را در سطحی متفاوت‌تر تجربه کنند.
و با بالا بردنِ سلیقه خود و انتظارِ دیدن آثارِ فاخر از سینماگران، به روشی نامحسوس اما بسیار مستقیم و جدی بر روندِ پیشرفتِ ساخت فیلم‌های هنری و غنی نیز کوشا باشند، زیرا که میدانیم وقتی تقاضا بالا برود، خوراکِ مناسب نیز مهیا خواهد شد.
این مطالب از سری مقالات مجموعه آموزش درک و تحلیل فیلم توسط خانم مرضیه زمانی فروشانی تهیه شده.
برای ورود به کانال تلگرام درک و تحلیل فیلم میتوانید روی همین متن کلیک کنید
برای مشاهده ادامه مباحث از فصول آموزش فیلمسازی و فیلمنامه نویسی اینجا کلیک کنید.
هرگونه کپی برداری از مطالب سایت بدون ذکر منبع و درج لینک عیرمجاز است.
جهت عضویت در خبرنامه، ایمیل خود را وارد کنید تا اخبار و تخفیف ها را اولین نفر دریافت کنید
